Czy masz tyłozgryz?

Cofnięta bródka, tzw. „ptasi profil”, wychylone jedynki górne i szpara przednio-tylna lub przechylone siekacze górne to objawy wskazujące na tyłozgryz – jedną z najczęściej występujących w naszej populacji wad zgryzu.

Tyłozgryz lub tyłożuchwie to powszechnie występująca wada zgryzu w naszym społeczeństwie. Stanowi ona prawie połowę wszystkich wad zgryzu diagnozowanych u ludzi w naszej szerokości geograficznej. To wada tzw. przednio-tylna, która polega na tym, że dolny łuk zębowy jest za bardzo cofnięty w stosunku do łuku górnego.

Istnieje kilka odmian tyłozgryzu

Tyłozgryz może obejmować nieprawidłowe ustawienie górnych siekaczy w dwóch wariantach:

• górne jedynki mogą za bardzo wychylone w stosunku do zębów dolnych i nie stykać się z nimi, występuje wówczas szpara przednio–tylna;
• górne siekacze mogą być także przechylone w kierunku jamy ustnej (mówimy wówczas o retruzji). Szpary przenio-tylnej wówczas nie ma i występuje kontakt między zębami górnymi i dolnym oraz pogłębiony nagryz.

Tyłozgryz może być również wadą szkieletową:

• wówczas żuchwa jest nieprawidłowych rozmiarów lub znajduje się w nieprawidłowej (dotylnej) pozycji w stosunku do szczęki.

Tyłozgryz można także rozróżniać, jako częściowy lub całkowity:

• tyłozgryz całkowity występuje, gdy cały łuk zębowy dolny jest cofnięty w stosunku do górnego;
• tyłozgryz częściowy to nieprawidłowe ustawienie tylko przednich zębów (występuje wówczas szpary przednio-tylnej, czyli przerwy między przednimi górnymi, a dolnymi siekaczami. Jest to więc, natomiast zęby boczne są ustawione prawidłowo.

Retrogenia, czyli tyłożuchwie morfologiczne to najpoważniejsza odmiana tej wady zgryzu. Obejmuje ona strukturę szkieletową, w której nie tylko doszło do nieprawidłowego, doprzedniego wzrostu żuchwy, ale także występują zmiany w jej budowie. Żuchwa jest w tym przypadku za mała w stosunku do szczęki, a jej ruchy doprzednie mogą być ograniczone. Jest ona cofnięta w stosunku do reszty twarzy. Osoby z retrogenią mogą odczuwać dyskomfort związany z funkcjonalnością żuchwy taki jak trudności w żuciu, mówieniu czy oddychaniu. Tak nasilona wada może rozwijać się w wyniku uszkodzeń stawu skroniowo-żuchwowego, w którym znajdują się główne ośrodki wzrostu żuchwy (np. na skutek upadku na brodę we wczesnym dzieciństwie lub ogólnoustrojowego zakażenia jak np. sepsy, która atakuje również stawy skroniowo-żuchwowe. Retrogenia może być również częścią poważnych wad genetycznych (np. zespołu Pierre-Robin’a).

Jak rozpoznać tyłozgryz?

Osobę z tyłozgryzem można rozpoznać po tym, że ma ona cofniętą bródkę, pogłębioną bruzdę wargowo-bródkową oraz wywiniętą wargę dolną. Nieprawidłowości w rysach twarzy w przypadku retrogenii są jeszcze bardziej pogłębione – żuchwa jest jeszcze bardziej cofnięta, bródka spłaszczona, a dolny odcinek twarzy wydłużony. Mówi się, że osoba na nią cierpiąca ma tzw. ptasi profil. W uzębieniu występują cechy opisane powyżej.

Jak powstaje tyłozgryz?

Tyłozgryz można odziedziczyć, ale również bardzo często przyczyniają się do niego czynniki środowiskowe, a więc nasze złe nawyki oraz nieprawidłowa postawa jamy ustnej (oral posture) i jej nieprawidłowe funkcje. Tyłozgryz możemy więc „zafundować” sobie sami. Jak?

Jeśli w dzieciństwie dłużej niż przez rok ssaliśmy smoczek, długo i często byliśmy karmieni butelką, a przede wszystkim stale chodziliśmy z otwartą buzią, to były to główne przyczyny nieprawidłowego rozwoju żuchwy, a przez to tyłozgryzu.

Dokładnie tłumacząc takie nawyki uniemożliwią u dziecka kształtowanie się właściwej pozycji języka to znaczy – ułożonego na podniebieniu. Przy stale otwartych ustach i oddychaniu przez nie zamiast przez nos, język znajduje się nieprawidłowo w dole jamy ustnej, zamiast układać się szeroko na podniebieniu i wywierać na nie lekki nacisk. Z powodu niedostatecznego stymulowania szczęki przez język dochodzi do jej zwężenia i wzrostu do dołu. Rosnąca żuchwa wykonuje za wzorem szczęki także wykonuje  ruch do tyłu i do dołu zamiast do przodu, co wpływa na rozwój jej dotylnego ustawienia.

Leczenie tyłozgryzu

Leczenie tyłozgryzu tak jak każdej innej wady zgryzu musi być poprzedzone dokładną diagnostyką. Lekarz ortodonta na pierwszej wizycie pobiera wyciski uzębienia, wykonuje fotografie oraz niezbędne zdjęcia rentgenowskie i przeprowadza dokładny wywiad. Dopiero na tej postawie ocenia rodzaj i stopień nasilenia wady oraz opracowuje plan leczenia.

Należy wiedzieć, że terapia będzie się różnić w zależności od wieku pacjenta – inne są możliwości u rosnącego dziecka niż u nastolatka lub dorosłego, u których twarzoczaszka zakończyła już swój rozwój. Inaczej również, leczy się tyłozgryz  lekko nasilony, a inaczej tyłozgryz z komponentą szkieletową.

U dzieci z zaburzeniami postawy i funkcji jamy ustnej oraz nieprawidłowymi nawykami terapia powinna obejmować przede wszystkim ich wyeliminowanie. Jest to tzw. leczenie przyczynowe i terapia powinna być zespołowa. Pacjent jest wówczas pod opieką ortodonty, ale i w zależności od jego uwarunkowań także laryngologa, alergologa, logopedy, fizjoterapeuty, mioterapeuty (logopedy) itp. Ortodonta ocenia, które czynności są zaburzone i kieruje dziecko do odpowiednich specjalistów. Eliminując przyczynę złego rozwoju żuchwy np. powiększony trzeci migdał i utrwalony- niewłaściwy tor oddechowy sprawiamy, że twarzoczaszka ma szansę powrócić na prawidłowy tor rozwojowy i jeszcze nadrobić niedobór w rozwoju żuchwy. W ramach samego leczenia ortodontycznego w tym przypadku najczęściej dążymy do poszerzenia łuków zębowych, dzięki czemu również normowana zostaje prawidłowa postawa języka.

U nastolatków i dorosłych, u których tyłozgryz jest już rozwinięty i utrwalony leczenie jest inne. Nie ma już możliwości sterowania dalszym wzrostem szczęki i żuchwy, a sama terapia jest zależna od nasilenia tyłozgryzu. Może mieć ona następujące scenariusze:

• jeśli pacjent cierpi na retrogenię, występuje u niego duża dysproporcja między szczęką a żuchwą, która jest za mała i ustawiona za bardzo do tyłu, jedynym w pełni usuwającym wadę leczeniem może być operacja ortognatyczna uzupełniona leczeniem ortodontycznym.
• Można wykonać również tzw. kamuflaż ortodontyczny, który jest mniej inwazyjnym rozwiązaniem, jednak on jedynie zmienia ustawienie zębów i nie skoryguje budowy oraz wyglądu samej żuchwy. Może więc poprawiać estetykę i w tym względzie satysfakcjonować pacjenta. Kamuflaż w przypadku tyłozgryzu może polegać na usunięciu stałych, górnych najczęściej czwórek. Trzeba jednak być świadomym, że takie leczenie ekstrakcyjne powoduje dodatkowo niepotrzebne zwężenie łuku zębowego, co ma negatywny wpływ na wygląd uśmiechu i zmniejszenie miejsca potrzebnego dla prawidłowej pozycji spoczynkowej języka.
• Inną metodą leczenia tyłozgryzu u dorosłych pacjentów jest dystalizacja, czyli przesunięcie górnych bocznych zębów w tył, w celu dopasowania łuków zębowych do ich prawidłowej relacji.(to także kamuflaż ortodontyczny, jednak zamiast usuwanie zębów miejsce w łuku owstaje przez dystalizację)
• Jeśli wada spowodowana jest zbyt dotylnie ustawionym łukiem zębowym dolnym i/lub żuchwą leczenie może polegać na jej wysunięciu, co nie zawsze jest możliwe i niepewne.

Jak widać tyłozgryz, tyłozgryzowi nierówny, leczenie ortodontyczne w  jego przypadku nigdy nie jest zero-jedynkowe. a każdy pacjent musi być traktowany indywidualnie. Dlatego jeśli wiesz, że masz tę wadę zgryzu, zgłoś się do ortodonty, który dokładnie Cię zdiagnozuje i dobierze właściwe postępowanie do podłoża i innych czynników tyłozgryzu.